Waarom is maatschappelijke impact relevant voor je vak(ken)?

Jouw vak bereidt, als schakel in de opleiding, afgestudeerden voor op een rol in de maatschappij, dat is evident. Als lesgever heb je, samen met je opleiding, een belangrijke impact op de invulling van die rol. Ligt de focus eenzijdig op ‘voorbereiden op de arbeidsmarkt’ of op de ‘ruimere maatschappelijke rol’ van de afgestudeerde student? Zowel via de lesinhouden die je aanbrengt als via de werkvormen die je gebruikt, kan je de maatschappelijke impact van jouw vakken nog vergroten. Deze onderwijstip vertelt je hoe.

Wat verstaat de UGent onder maatschappelijke impact?

In haar missie onderstreept de UGent het belang van haar maatschappelijke rol, onder meer door “aandacht voor de sociale en economische toepassing van haar onderzoeksresultaten”. Bovendien is ‘maatschappelijke identiteit’ een van de zes Universiteitsbrede Beleidskeuzes (UBK’s). 

De UGent vertaalt ‘maatschappelijke impact’, analoog aan de definitie van maatschappelijke valorisatie van onderzoek, als “meerwaardecreatie voor de gemeenschap van niet-academische belanghebbenden (van ‘het brede publiek’ tot zeer specifieke groepen van stakeholders), via specifiek daarvoor aangewende onderwijs- en leeractiviteiten”.

Als lesgever kan je die maatschappelijke meerwaarde voor niet-academische belanghebbenden op een eigen manier invullen. In deze onderwijstip vind je verschillende voorbeelden.

Hoe vertaal je maatschappelijke impact in eindcompetenties?

Wil je de maatschappelijke competenties van studenten versterken en ze formuleren als eindcompetenties van je vak? Hou er dan steeds rekening mee dat het verfijningen van opleidingscompetenties zijn. Je kan de opleidingscompetenties opzoeken in de studiekiezer: zoek je opleiding en klik op programma, onderaan zie je de ‘opleidingscompetenties’ staan. 

Enkele UGent-voorbeelden die maatschappelijke competenties concretiseren:

• inzicht hebben in de relatie tussen recht en samenleving. (eindcompetentie in BA criminologie, opleidingsonderdeel Grondslagen van het (straf)recht (B001625))
• een geïntegreerde visie bezitten op de relatie patiënt-geneesmiddel-zorgverstrekker en op de relatie zorgverstrekker-farmaceutische industrie. (eindcompetentie in MA farmacie, opleidingsonderdeel Geïntegreerde medicatiebegeleiding en medicatiebewaking (J000433))
• ervaring hebben met het behandelen van een complex stedelijk duurzaamheidsvraagstuk. (eindcompetentie in Master of Science in de ingenieurswetenschappen, politieke wetenschappen, en stedenbouw en ruimtelijke planning, opleidingsonderdeel Duurzame steden (E084580))
• Als sociologische professional een concreet maatschappelijk project opzetten, uitvoeren, en bijsturen in samenspraak met medestudenten, de maatschappelijke organisatie waarin het maatschappelijk engagement wordt opgenomen en de betrokken doelgroep (eindcompetentie in EDUMA en MA Sociologie, opleidingsonderdeel Werkcollege: actuele thema's uit de politieke sociologie (K001025))

Hoe werk je aan maatschappelijke impact in je vak(ken)?

Expliciteer de maatschappelijke relevantie van je vak

Studenten leggen de link met de maatschappelijke relevantie van je vak niet altijd zelf, zeker niet als het gaat over vakken die niet meteen een ‘sociaal’ karakter hebben. Neem ter illustratie statistiek: een zeer theoretisch vak in vele studentenogen, maar de juiste interpretatie van statistische gegevens zal wel bepalen of bijvoorbeeld in politieke besluitvorming met de consequenties voor bepaalde kansengroepen rekening gehouden wordt.

• Pas abstracte theoretische kaders toe op maatschappelijke hete hangijzers. Leg bijvoorbeeld uit dat de manier om naar kolonisatie te kijken nog steeds van belang is in het actuele debat over ontwikkelingssamenwerking. Of grijp de actuele COVID-19 crisis aan als voorbeeld: in deze paper van de opleiding Rechten wordt bijvoorbeeld uitgelegd hoe de verschillende rechtsgebieden daar aanknopingspunten kunnen vinden.
• Laat studenten in een toepassing of oefening ook nadenken over maatschappelijke consequenties: Welke gevolgen kan de ontwikkeling van hoogtechnologische snufjes hebben voor mensen in een sociaal zwakkere positie of voor het milieu?
• Geef in je voorbeelden de voorkeur aan sociaaleconomische toepassingen of toepassingen uit de social profit. Gaat het in de les over het organigram van een bedrijf? Stel dan de organisatiestructuur van een sociaal restaurant voor (en niet van een klassiek bedrijf). 
• Benadruk de socio-culturele betekenis van je vak(gebied): de menselijke nood aan zingeving die een invulling vindt via de filosofie, de troost die uitgaat van kunst, de wijsheid die te vinden is in de literatuur…

Werk aan maatschappelijke impact door de keuze van je werkvormen

Maatschappelijke impact in laagdrempelige werkvormen

Maatschappelijke impact creëren via je onderwijs- en leeractiviteiten kan op veel verschillende manieren. Er zijn verschillende laagdrempelige werkvormen die je makkelijk in één opleidingsonderdeel kan inplannen. Dikwijls zelfs kan je met kleine aanpassingen de werkvormen die je al gebruikt meer maatschappelijke relevantie geven. Zo kan je bijvoorbeeld de focus verleggen door de beoogde doelgroepen uit te breiden (bijv. naar ouderen) of te verengen tot mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie (bijv. kinderen met een migratie-achtergrond). De link met maatschappelijke impact expliciteren wordt dan zeer belangrijk. 

Enkele voorbeelden:

• Nodig een gastspreker of ervaringsdeskundige uit die de studenten confronteert met onverwachte gezichtspunten op een lesinhoud. Kies je gastspreker zorgvuldig: hij of zij moet op de een of andere manier het maatschappelijk belang van je lesinhoud illustreren. Bijvoorbeeld: een ervaringsdeskundige in de laaggeletterdheid kan studenten Nederlands laten voelen hoe belangrijk heldere taal is; de directeur van een grote NGO kan duidelijk maken welke specifieke managementvaardigheden nodig zijn in die sector…
• Breng een bezoek aan een organisatie die werkt met maatschappelijk kwetsbare jongeren. Laat toekomstige artsen eens langsgaan in een wijkgezondheidscentrum, laat studenten Oud-Grieks les geven aan kinderen met taalachterstand, … 
• Gebruik een casestudy uit de social profit, (meer informatie over werken met casusonderwijs). Laat studenten Handelswetenschappen bijvoorbeeld een businessplan opstellen voor een vzw.
• Geef een reflectie-oefening over een actueel maatschappelijk probleem dat gelinkt is aan jouw vakgebied en waarover verschillende visies bestaan. Bijvoorbeeld: zin en onzin van het penitentiaire systeem in het licht van re-integratie van gedetineerden. Laat studenten niet alleen verschillende posities verkennen (kennis), maar laat hen oefenen in hun eigen positie te expliciteren en te beargumenteren (vaardigheid) én nodig hen uit een open houding aan te nemen tegenover andere meningen (attitude).

Werk samen met niet-academische actoren 

Echte, authentieke opdrachten, uitgevoerd voor een non-profitpartnerorganisatie (een school, een middenveldorganisatie, een overheidsdienst, de universiteit zelf, …) creëren niet alleen rechtstreeks maatschappelijke impact, ze zijn dikwijls ook erg motiverend voor studenten. 

We spreken in dat kader van participatief of transdisciplinair onderwijs. Bij participatief onderwijs worden niet-academische actoren betrokken bij een disciplinaire aanpak. Transdisciplinair onderwijs impliceert dat verschillende disciplines samen met niet-academische actoren focussen op een gedeeld probleem, en dat er wederzijds leren plaatsvindt. In de Onderwijstip over inter- en transdisciplinair onderwijs vind je concrete handvaten en randvoorwaarden om deze werkwijzen in je onderwijs te integreren.

Inspiratie voor real life-opdrachten

• Schakel studenten in in een onderzoeksactiviteit met maatschappelijke valorisatie. Op deze webpagina van DOZA vind je heel wat concrete ideeën.
• In de Call for Challenges, gelanceerd door DO! (Durf Ondernemen) en TechTransfer vind je heel wat uitdagingen die maatschappelijk georiënteerd zijn. Die oproep is gericht naar organisaties en bedrijven: zij kunnen uitdagingen indienen waarvoor zij een oplossing zoeken. Met die uitdagingen kunnen studenten aan de slag tijdens het volgende academiejaar. De oproep is ook, maar niet specifiek, gericht aan de non-profitsector. DO! gaat vervolgens op zoek naar opleidingsonderdelen of projecten die dergelijke uitdagingen willen aangaan via de Design Thinking-methode.
• Bekijk ook eens de onderwijstips over werkvormen die specifiek geschikt zijn om een authentieke context te betrekken.

CSL: een krachtige en beproefde werkvorm

Een specifieke en krachtige werkvorm om maatschappelijke impact te creëren is Community Service Learning (CSL). CSL is een onderwijsvorm waarbij studenten theoretische inzichten toepassen tijdens een concreet maatschappelijk engagement. Dat kan zowel buiten als binnen de universiteitsmuren. De service of dienstverlening biedt een antwoord op reële noden binnen de samenleving en maakt integraal deel uit van het opleidingsonderdeel. Kritische reflectie is, naast theorie en praktijk, een derde essentieel onderdeel van CSL. Zo komen studenten tot een zinvolle integratie van theorie en praktijk. Studenten leren bijvoorbeeld nadenken over hun maatschappelijke bijdrage, hun eigen leerproces, hun toekomstige rol als professional in de samenleving, enzovoort.

Stel je opleidingscommissie een leerlijn Maatschappelijke impact voor

• Jouw vak(ken) is (zijn) een schakel in het opleidingsprogramma dat wordt vormgegeven en bewaakt door de opleidingscommissie. Hoe groter de coherentie en de stapsgewijze opbouw binnen dat programma is, hoe beter jij je opleidingsonderdeel kan afstemmen op andere opleidingsonderdelen en hoe groter de leerwinst voor de studenten. 
• Als lesgever kan je heel wat bereiken door het thema maatschappelijke impact te integreren in je opleidingsonderdeel. Op een meer gestructureerde manier aan maatschappelijke impact in de opleiding werken, kan via een leerlijn Maatschappelijke impact. Aarzel niet de voorzitter van je opleidingscommissie hierover aan te spreken. Zo verwerven studenten stapsgewijs maatschappelijke competenties. Immers, vergis je niet: maatschappelijke betrokkenheid is niet per se een automatische reflex. Kan je het jonge studenten, dikwijls afkomstig uit een geprivilegieerd milieu, kwalijk nemen dat ze zich weinig kunnen voorstellen bij de impact van taalachterstand of armoede bij schoolkinderen? Studenten zonder adequate voorbereiding met doelgroepen laten werken waar ze tot dan toe geen ervaring of voeling mee hebben, kan tot frustratie en weerstand leiden. Soms resulteert een al te bruuske confrontatie zelfs in meer weerstand dan er oorspronkelijk aanwezig was.
• Hier lees je hoe je een coherente leerlijn opbouwt die gedragen wordt door en haalbaar is voor alle lesgevers. Een leerlijn vraagt immers meer tijd, (financiële) ruimte en personeelsinzet. Over de aandachtspunten rond maatschappelijke impact voor een opleiding lees je meer in deze onderwijstip.

Hoe evalueer je maatschappelijke impact?

Betrek de stakeholders 

Als studenten een opdracht uitvoeren voor of een praktijkervaring opdoen bij een externe stakeholder, neem je de ervaring van die stakeholder best mee in de evaluatie. Laat de student daarom een eindproduct maken dat meteen ook toegankelijk is voor die externen: een samenvatting, aanbevelingen, een filmpje, een lezing… Het is echter de titularis die het examencijfer bepaalt, externen kunnen enkel informatie aanleveren.

Bijvoorbeeld:

• Uit studiefiche van het CSL-opleidingsonderdeel Diversiteit en inclusie (H001894):
  “Toelichting niet-periodegebonden evaluatie (15 %)
  Het gaat over oefeningen in het praktijkveld die naargelang de opdracht en de betrokken partner in de praktijk verschillende vormen kunnen aan nemen. De investering in de oefeningen gebeurt in afstemming met de studenten en het praktijkveld. De evaluatie kan gebeuren op basis van een werkstuk of op basis van een presentatie. Participatie en betrokkenheid worden mee genomen o.a. door peerevaluatie. De partner uit het praktijkveld wordt hier eveneens in mee genomen.”

Kies een geschikte evaluatievorm

Maatschappelijke competenties omvatten zowel kennis en inzicht als vaardigheden en attitudes. De eindcompetenties concretiseren telkens wat het opleidingsonderdeel precies beoogt. Zet een geschikte mix aan evaluatievormen in om het brede scala aan maatschappelijke competenties (gaande van kennis over maatschappelijke problemen, over vaardigheden als het kritisch analyseren van een complexe situatie tot attitudes als bereidheid tot engagement) goed af te dekken in de toetsing doorheen de opleiding.

• Om kennis en inzicht rond maatschappelijke competenties te toetsen liggen ‘klassieke’ examens voor de hand: een schriftelijk examen met open vragen, een mondeling examen of een examen met meerkeuzevragen. 
• Om vaardigheden te testen of attitudes te beoordelen zijn observaties, (reflectie)papers, (groeps)opdrachten, projecten, zelfevaluaties, peer assessment, portfolio of presentaties beter geschikt. 

Gebruik rubrics

Gebruik heldere, observeerbare evaluatiecriteria om de complexere aspecten van maatschappelijke competenties, vooral attitudes, te toetsen. Daarin maak je expliciet duidelijk wat je onder die maatschappelijke competenties verstaat. Werk met iets ruimere evaluatiecriteria, gebaseerd op je leerdoelen, aangevuld met niveaus of standaarden waarmee je aangeeft in hoeverre aan ieder criterium is voldaan. Rubrics geven de combinatie van evaluatiecriteria en niveaus of standaarden handig weer.

• Bijvoorbeeld: Uit studiefiche van het CSL-opleidingsonderdeel Zorg, coaching en begeleiding in het onderwijs (H002048): “Toelichting niet-periodegebonden evaluatie:

Vorm: Evaluatie van de oefeningen tijdens het veldwerk + Evaluatie van het afgewerkte portfolio

Frequentie: Minimaal 1 tussentijdse evaluatie van de oefeningen tijdens het veldwerk + Evaluatie van het afgewerkte portfolio

Feedback: Feedback op oefeningen wordt gegeven via individuele voortgangsgesprekken, intervisie- en supervisiegesprekken. Feedback op het portfolio gebeurt via individuele bespreking.”

• Bijvoorbeeld: de rubric die wordt gebruikt bij de beoordeling van het individueel reflectieverslag over het groepswerk in het universiteitsbreed CSL-opleidingsonderdeel Cocreatie.

Neem maatschappelijke impact mee als criterium in beoordelingsformulieren masterproef of stage

In de masterproef en stage tonen afgestudeerden in spe dat ze de verworven kennis en vaardigheden geïntegreerd kunnen toepassen. Daarom vormen die beide evaluatievormen een uitstekend aangrijpingspunt om te reflecteren op hun toekomstige rol in de maatschappij. 

Praktijkvoorbeelden